Jak działa polski system kaucyjny i co zmieni się dla konsumentów po jego pełnym wdrożeniu?

Polska od lat zmaga się z problemem zaśmiecania przestrzeni publicznej i zbyt niskiego poziomu recyklingu opakowań po napojach. Ustawodawca postanowił więc sięgnąć po narzędzie, które świetnie sprawdza się już w wielu krajach Europy – system kaucyjny. Dla konsumentów oznacza to nowy sposób postępowania z butelkami i puszkami, ale też szansę na realne oszczędności i bardziej uporządkowane otoczenie.

Poniżej wyjaśniam, jak ma działać polski system kaucyjny, jakie opakowania obejmie, co konkretnie zmieni się przy codziennych zakupach i co warto wiedzieć, zanim system zacznie w pełni funkcjonować.

 

Na czym polega system kaucyjny w Polsce?

System kaucyjny to rozwiązanie, w którym do ceny napoju doliczana jest kaucja za opakowanie. Kiedy oddasz puste opakowanie w wyznaczonym punkcie, otrzymasz kaucję z powrotem – w gotówce lub jako odliczenie od kolejnych zakupów.

W praktyce działa to tak:

• kupujesz napój w butelce lub puszce objętej systemem,
• płacisz cenę produktu + kaucja (np. 50–60 groszy),
• po opróżnieniu opakowania zanosisz je do sklepu zbierającego kaucję,
• oddajesz butelkę/puszkę,
• dostajesz zwrot kaucji, nawet bez okazywania paragonu.

Celem systemu jest zwiększenie poziomu selektywnej zbiórki i ograniczenie liczby opakowań trafiających do lasów, rzek czy zwykłych koszy na zmieszane odpady.

 

Jakie opakowania obejmie kaucja?

Zgodnie z przepisami system ma objąć przede wszystkim opakowania po napojach, które najczęściej trafiają do środowiska lub na składowiska. Będą to:

• butelki plastikowe (PET) po napojach o pojemności do kilku litrów (z naciskiem na małe butelki typu „on the go”),
• szklane butelki wielokrotnego użytku po napojach (głównie piwo, napoje alkoholowe i bezalkoholowe),
• puszki aluminiowe po napojach, najczęściej 0,33–0,5 l.

Kluczowe będzie oznaczenie – na opakowaniu pojawi się specjalny symbol informujący, że dany produkt jest objęty systemem kaucyjnym oraz jaka kwota kaucji została naliczona.

Czy paragon będzie potrzebny do odzyskania kaucji?

To jedno z najczęstszych pytań. Założenie systemu jest proste i przyjazne dla użytkownika:

zwrot kaucji ma być możliwy bez okazywania paragonu.

Oznacza to, że:

• nie musisz pamiętać, w którym sklepie kupiłeś dany napój,
• możesz zwrócić opakowanie tam, gdzie jest Ci najwygodniej (np. przy okazji innych zakupów),
• nie trzeba zbierać stosów paragonów tylko po to, by odzyskać kilka złotych.

Dzięki temu system ma szansę stać się nawykiem, a nie uciążliwym obowiązkiem.

 

Gdzie będzie można zwrócić butelki i puszki?

System opiera się przede wszystkim na sklepach detalicznych. W dużym uproszczeniu:

• większe sklepy (powyżej określonej powierzchni sprzedaży, np. 200 m²) będą zobowiązane do przyjmowania opakowań i wydawania kaucji,
• a mniejsze sklepy będą miały możliwość dobrowolnego przystąpienia do systemu – jeśli się zdecydują, także będą przyjmować butelki i puszki od klientów.

W praktyce w wielu miejscach pojawią się też automaty do zwrotu opakowań (tzw. butelkomaty). Wrzucasz tam butelki czy puszki, automat je skanuje, liczy i wydaje potwierdzenie, które potem można zrealizować przy kasie jako:

• zwrot gotówki,
• obniżenie wartości zakupów (rabat o wartość kaucji).

Dla konsumenta ważne będzie jedno: opakowania objęte kaucją nie powinny już trafiać do kosza na śmieci, tylko wracać do punktu zbiórki.

Więcej o tym na stronie: polskisystemkaucyjny.pl/faq/

 

Co się zmieni przy codziennych zakupach?

Dla przeciętnego klienta zmiany będą odczuwalne, ale dość proste do ogarnięcia:

• na półce zobaczysz cenę napoju + kaucję,
• na paragonie kaucja będzie wykazana jako osobna pozycja,
• po opróżnieniu opakowania możesz je odnieść do sklepu – nie musisz mieć paragonu, ważne, żeby opakowanie było oznaczone i nieuszkodzone w sposób uniemożliwiający odczyt oznaczeń,
• odzyskaną kaucję możesz od razu „wydać” na zakupy lub wziąć w gotówce (zależnie od rozwiązania w danym sklepie).

Największa zmiana dotyczy nawyku: zamiast wyrzucać butelkę PET czy puszkę do domowego śmietnika, zaczniemy traktować je jak coś w rodzaju „monety”, którą można odzyskać przy okazji kolejnych zakupów.

Będzie też aplikacja, która Ci w tym pomoże: https://polskisystemkaucyjny.pl/aplikacja/

 

Korzyści dla konsumentów

Na pierwszy rzut oka system kaucyjny wygląda jak dodatkowy obowiązek. W praktyce przynosi sporo plusów:

• realna oszczędność – kaucja wraca do Ciebie, jeśli nie wyrzucisz opakowania; przy kilku–kilkunastu napojach tygodniowo robi się z tego całkiem konkretna kwota w skali miesiąca,
• mniej śmieci w domu – butelki i puszki nie zalegają w workach na odpady zmieszane czy plastiki, tylko regularnie „wracają do obiegu”,
• czystsze otoczenie – mniej porzuconych butelek w parkach, lasach, nad wodą,
• poczucie, że łatwiej być „eko” – nie trzeba znać zawiłości systemu recyklingu, wystarczy oddać opakowanie tam, gdzie je kupujesz.

Dla wielu osób system będzie też prostszy niż zastanawianie się, „do jakiego worka to wrzucić”.

 

Co zyska środowisko i gospodarka?

To, co dla konsumenta jest zwrotem kaucji, dla systemu jest czytym surowcem. Dzięki kaucji:

• znacznie więcej opakowań trafi do recyklingu,
• segregacja stanie się bardziej efektywna (mniej zanieczyszczeń w strumieniu odpadów),
• łatwiej będzie osiągać unijne poziomy recyklingu i odzysku,
• producenci napojów będą mieli dostęp do lepszej jakości surowca wtórnego do produkcji nowych butelek i puszek.

W dłuższej perspektywie może to wpływać także na koszty systemu gospodarki odpadami, a więc pośrednio na opłaty ponoszone przez mieszkańców (opłata śmieciowa).

 

Jakie wyzwania mogą pojawić się po wprowadzeniu systemu?

Nie da się ukryć – pewne trudności też się pojawią:

• trzeba będzie znaleźć w domu miejsce na przechowywanie pustych opakowań „do oddania”,
• w pierwszych miesiącach część osób może mieć problem z rozpoznaniem, które opakowania są objęte kaucją, a które nie,
• małe sklepy mogą mieć ograniczoną przestrzeń na magazynowanie zwrotów,
• potrzebne będzie przyzwyczajenie się do nowych oznaczeń i zasad.

Jednak doświadczenia innych krajów pokazują, że po kilku miesiącach system staje się czystą rutyną – tak jak dziś automatyczne pakowanie zakupów do własnej torby czy segregacja bioodpadów.

 

Jak przygotować się jako konsument?

Kiedy system będzie już działał w pełni, warto:

• wyrobić sobie stałe miejsce w domu na odkładanie pustych butelek i puszek,
• zwracać uwagę na oznaczenia opakowań w sklepie,
• łączyć zwroty opakowań z większymi zakupami, żeby nie chodzić z pojedynczą puszką do sklepu,
• uczyć dzieci, że opakowanie po napoju to nie śmieć, tylko coś, co ma wartość (kaucję).

Po kilku tygodniach przestaniesz o tym myśleć – po prostu wrzucenie butelki do śmietnika będzie wydawało się tak samo dziwne, jak wyrzucenie monety.

 

System kaucyjny – dodatkowy obowiązek czy wygodny standard?

Polski System Kaucyjny ma szansę stać się naturalną częścią codziennych zakupów, tak jak ich pakowanie do własnej torby czy segregacja śmieci. Dla konsumentów oznacza to:

• niewielką zmianę nawyków,
• możliwość odzyskania pieniędzy za opakowania,
• czystsze otoczenie i bardziej przejrzysty system recyklingu.

W praktyce jest to prosty mechanizm: oddajesz opakowanie – odzyskujesz kaucję – dajesz mu drugie życie. I właśnie o to chodzi w nowoczesnej gospodarce obiegu zamkniętego.

 

Co zmieni w codziennych zakupach?

To przede wszystkim nowy sposób traktowania butelek i puszek po napojach. Kaucja doliczana do produktu staje się zachętą, by oddać opakowanie do sklepu zamiast wyrzucać je do śmieci. W praktyce oznacza to, że po wypiciu napoju butelka czy puszka nie jest odpadem, lecz ma realną wartość – można odzyskać za nią pieniądze bez konieczności okazywania paragonu. Dla konsumentów oznacza to „niewielką” zmianę nawyków, ale dużą różnicę dla środowiska: więcej surowców wróci do recyklingu, a w domowych koszach będzie mniej plastiku i aluminium. System nie tylko uprości codzienne postępowanie z odpadami, ale też sprawi, że odpowiedzialne zachowania staną się intuicyjne i bardziej opłacalne. Więcej informacji o tym czym jest PSK, na czym polega ta „rewolucja” i co się zmieni w naszych codziennych zakupach przeczytasz w kolejnym wpisie.